اگر علاقمندید با هنر خیاطی آشنا شوید و معادل آن به انگلیسی و تاریخچه آن را بدانید و چند مدل دوخت را هم بشناسید، پس با این نوشته همراه شوید.
یکی دیگر از هنرهای دستی که میخواهیم با آن بیشتر آشنا شویم هنر خیاطی است.
بسیاری از ما از زمان کودکیمان، لباسهای زیبایی را به خاطر میآوریم،
که مادر مهربانمان از الگوهای مجلههای خیاطی مثل بوردا یا هر مجله خیاطی دیگری، با حوصله و ظرافت و به کمک چرخ خیاطیاش (که آن موقعها چرخهای خیاطی معمولاْ از نوع سینگر یا ژانومه بودند) برایمان میدوخت،
و ما میپوشیدیم و از پوشیدن یک لباس نو و شیک و قشنگِ دیگر کلی خوشحال میشدیم.
قدیمترها هم که مادربزرگهای نازنینمان که دسترسی به الگو و مجله و چرخ خیاطی نداشتند،
به صورت ذهنی و بر حسب تجربهشان لباسها را برش میزدند،
یا اینکه پارچه را روی اندام فرد قرار میدادند و به فرم دلخواه در میآوردند و سپس کوک و سنجاق می زدند و در نهایت آن را با دست می دوختند.
که البته باید لباس قبل از دوخت نهایی چندین بار پرو میشد تا به اندازه و فرم دلخواه تن شخص درآید.
به تدریج با پیشرفت علم و تجربه، متدهای خیاطی مختلفی تدوین و در کشورهای مختلف رایج شد؛ مثل:
متد گرلاوین
متد فرانسوی Esmod
متد ژاپن
متد متریک
متد مولر آلمانی
آشنایی با هنر خیاطی
همانطور که حتما خودتان هم حدس میزنید، دوخت و دوز یکی از قدیمیترین هنرهایی است که بشر با آن آشنا شده است.
انسانهای اولیه حتی قبل از اینکه خواندن و نوشتن را یاد بگیرند، دوخت و دوز میکردند و هنر خیاطی را آموختند.
تا پیش از آن، برای محافظت خودشان از آفتاب داغ تابستان و سوز و سرمای زمستان و نیش پشهها و حشرات از پوست حیوانات استفاده میکردند.
اما وقتی یاد گرفتند که چگونه از استخوان حیوانات سوزن بسازند و از علفهای بلند به عنوان نخ استفاده کنند، توانستند پوستهای حیوانات را به هم بدوزند و از آنها برای خودشان لباس درست کنند و به تن کنند.
طبیعتا این لباسهای پوستی، خیلی راحتتر و خوشایند تر از اینکه بخواهند یک پوست خشک و بی شکل را بر دوششان بیندازند بر تنشان مینشست.
آنها کم کم در محلهای مناسب تری سکنی گرفتند. از آن طرف غذای بیشتری هم در اختیار داشتند، پس احساس آسایش بیشتری کردند و زمان بیشتری در اختیار داشتند.
حالا به این فکر افتادند که به کارهای بیشتری بپردازند.
مثلا یاد گرفتند که پوست حیوانات را دبّاغی کنند.
با دبّاغی کردن، پوست حیوانات از آن حالت خشک و ناخوشایند قبلی در میآمد و نرم میشد و حالا میتوانستند لباسهای مناسبتری برای خودشان بدوزند.
بعد به این فکر افتادند که لباسهایشان رنگهای مختلفی داشته باشد.
اینجا بود که از خاک، گیاهان و حتی حشرات کمک گرفتند تا از آنها رنگهای مختلفی تهیه کنند و لباسهایشان را با آنها رنگ کنند.
در طول این سالها تا به امروز، به مرور بافت لباسها ظریفتر، طرحشان زیباتر و استادانهتر و سوزنها نوک تیزتر شدهاند.
امروزه ما لباسها را فقط برای محافظت از سرما یا آفتابسوختگی یا نیش حشرات استفاده نمیکنیم.
ما آنها را می پوشیم تا ظاهری زیباتر و جذابتر هم داشته باشیم.
تا سالها این فقط ثروتمندان بودند که میتوانستند از لباسهای دستدوز که با مهارت زیادی دوخته شده بودند استفاده کنند.
اما امروزه به لطف چرخهای خیاطی و الگوهایی که در مجلات و اینترنت به وفور موجود است، میتوان در سریعترین زمان، یک لباس زیبا دوخت و قیمت لباسها هم نسبت به لباسهای اشرافی که در قرنهای گذشته با دست دوخته میشدند بسیار ارزانتر شده است.
(برای نوشتن این مطلب، از نوشتهای از غزاله یزدی در مجله دانستنیهای قدیمی استفاده کردهایم)
هنر خیاطی از درآمدزاترین کارهای دستی در دنیا
اگر تا به حال هنر خیاطی را دست کم گرفته بودید، دیگر این کار را نکنید!
چرا که – اگرچه ممکن است برایتان عجیب و غافلگیرکننده باشد – درآمدزایی خیاطی به عنوان یکی از هنرهای دستی که به راحتی در خانه قابل انجام است، بالا و قابل توجه است.
این هنر دستی میتواند با فروش لباسها و یا کاردستیهای دوخت و دوز شده، درآمد خوبی را نصیب شما کند یا کمکخرج مناسبی برای زندگی شما باشد.
ضمن اینکه هنر خیاطی یکی از اجزای اصلی در صنعت مد و طراحی لباس (fashion) هم هست و می تواند در صنعت مد به صورت کاملاً حرفهای دنبال شود.
اگر موافقید، حالا بیایید با هنر خیاطی و چند ابزار اصلی آن و چند مدل دوخت آشنا شویم.
بعد ببینیم به خیاطی در زبان انگلیسی چه گفته میشود.
در پایان هم اگر دوست داشته باشید کمی با تاریخچه خیاطی – از پیدایش اولین سوزنهایی که با استخوان درست میشدند تا پیدایش اولین چرخ خیاطی – آشنا میشویم.
حالا بیایید با ابزار اصلی دوخت و دوز آشنا بشیم:
سوزن
(به انگلیسی sewing needle)
سوزنی که امروز از آن استفاده میکنیم در قرن چهاردهم میلادی به وسیله آلمانیها ساخته شد.
سوزن یک میله نازک فولادی است که یک سر آن تیز است و انتهای آن سوراخ ظریفی قرار دارد که یک نخ میتواند از آن عبور کند.
سوزن در اندازههای مختلف و شکلهای گوناگون دیده میشوند. بعضی سوزنها بسیار ظریف و باریک هستند. اما بعضی از آنها کمی ضخیمترند.
سوراخ یا چشم بعضی از سوزنها بسیار ریز است و سوراخ بعضی دیگر بزرگتر است.
بر روی بسته بندی سوزن اعدادی نوشته شده که نشاندهندهی اندازه سوزن است.
هر چقدر عدد روی بستهبندی سوزن کوچکتر باشد نشاندهندهی این است که اندازهی سوراخ سوزن بزرگتر است.
در طول تاریخ برای ساخت سوزن از مواد گوناگونی استفاده شده است.
سوزنهای ظریف استخوانی و سوزنهایی که از عاج طلا و برنز ساخته شده بودند در خرابههای شهرهای قدیمی دیده شده است.
سوزن فولادی که امروزه اکثر ما از آن استفاده میکنیم برای اولین بار در قرن چهاردهم به وسیله ی آلمانیها اختراع شد.
نخ خیاطی
(به انگلیسی: sewing-thread)
نخ خیاطی هم در ضخامتهای مختلف وجود دارد و برحسب پارچهای که مورد استفاده قرار میگیرد شمارهگذاری میشود.
هر چقدر این شماره کوچکتر باشدنشان می دهد که ضخامت نخ بیشتر است.
برای اکثر پارچهها نخ شماره 50 یا 60 مناسب است.
برای دوختن پارچههای ظریفی مانند ارگاندی یا توری به نخ شماره 100 نیاز است. این نخ نازکترین نخ موجود است.
رنگ نخ نیز باید تا حد امکان به رنگ پارچه مصرفی نزدیک باشد.
اگر نخ همرنگ پارچه پیدا نشود بهتر است از رنگ تیرهتر استفاده کرد.
انگشتانه
(به انگلیسی: Thimble)
انگشتانه یکی دیگر از وسایل خیاطی است که در انگشت وسطی خیاط جای میگیرد.
وقتی سوزن را به داخل پارچه کلفت فشار میدهند انگشتانه نقش مهمی را به عهده دارد.
انگشتانه را هم به صورت فلزی و هم به صورت پلاستیکی میتوان از بازار تهیه کرد.
حالا دیگه وقتشه که با چند مدل دوخت آشنا بشیم:
کوک زدن
دوختن پارچه همان کوک زدن است.
کوک به وسیله نخی که به دنبال سوزن وارد پارچه شده و از آن خارج میشود بهوجود میآید.
برای کارهای مختلف، کوکهای مختلفی هم وجود دارد.
بعضی از کوک ها بلند و شل هستند و کاربردشان این است که در مدتی کوتاه، دو تکه پارچه را در وضعیتی که مورد نظرشان است کنار هم نگه بدارند.
بعضی کوکها هم کوتاه و نزدیک به هم هستند برای اینکه بتوانند به مدت طولانی دو تکه پارچه را به هم متصل نگه دارند.
کلاً کوک زدن کار پیچیدهای نیست و آسان است و البته هر چه بیشتر تمرین کنید آسان تر هم می شود.
کوک ریز
در تمام مراحل خیاطی از کوک ریز استفاده میشود.
این کوک از راست به چپ زده میشود.
به اینصورت که سوزن نخ شده یکبار در پارچه فرو رفته و بیرون میآید و دفعهی بعد کاملاً نزدیک به محل قبلی در پارچه فرو میرود.
این عمل بارها تکرار میشود و هر بار که سوزن در پارچه فرو رفته و بیرون میآید یک کوک ایجاد شده است.
در نهایت این کوکها مانند یک خط بر روی پارچه دیده میشوند.
کوک شُل
از کوک شُل برای وصل کردن موقت دو تکه پارچه به هم استفاده میشود.
وقتی کار دوخت ودوز تمام شد، این کوکها باز و پاره میشوند.
کوک شُل مانند همان کوک ریز است با این تفاوت که فاصلهی بین آنها بیشتر است و نسبت به کوک ریز، شُلتر دوخته میشود.
پسدوزی
از پسدوزی برای محکمتر کردن بخیه یا کوک استفاده میشود.
پسدوزی مثل همان کوک ریز دوخته میشود.
فقط وقتی نخ و سوزن در انتهای مسیر کوک ریز از پارچه بیرون میآیند به همان جایی که زدن کوک ریز شروع شده برده میشوند اما این بار سوزن کمی جلوتر از انتهای اولین کوک ریز بیرون می آید.
وقتی دو یا سه کوک ریز زده شد پسدوزی هم صورت میگیرد.
لبهدوزی
لبهدوزی بخیهای است که برای تزپین لباس از آن استفاده میشود.
در لبه دوزی سعی میشود تا آنجا که ممکن است بخیه ها ریز و ظریف دوخته شوند.
کاری که قبل از لبهدوزی باید انجام داد این است که لبهی لباس تا اندازهای که لازم است تا شود و سپس لبه تاشده به پارچه اصلی دوخته شود.
حالا نازکترین پارچهای که در اختیار هست درست زیر لبه تا شده قرار داده میشود.
برای اینکه سوزن همزمان هم در پارچه اصلی و هم در پارچه نازک فرو رود باید کمی نوکتیزتر انتخاب شود.
در این حالت بخیههای ریز از راست به چپ پشت سر هم روی لبه پارچه ایجاد میشوند و لبهدوزی ما انجام شده است.
هنر خیاطی به انگلیسی:
خیاطی به انگلیسی معادل sew هست.
و به خیاطی کردن همto sew میگویند.
پس حتما حدس میزنید که سوزن خیاطی هم میشود: sewing needle
شاید برایتان جالب باشد که در انگلیسی به خیاطی، Dressmaking هم گفته میشود.
تاریخچه خیاطی
پیدایش اولین سوزنهای خیاطی سوراخدار - 1700 (پیش از میلاد)
باستانشناسان و انسانشناسان، سوزنهای خیاطی سوراخداری را کشف کردهاند، که مربوط به 1700 پیش از میلاد مسیح بودهاند.
این سوزنها از استخوان ساخته شده بودند و از آنها برای دوختن پوست و خز استفاده میشده است. (+)
۲۰۲ پیش از میلاد تا 220 پس از میلاد - سوزن و انگشتانه
شاید برایتان جالب باشد که سلسلهی هان در چین (+) از سوزن خیاطی و انگشتانه استفاده میکردند. اگرچه برخی از سوزنهای خیاطی باستانی قدمتی تقریباً معادل با 25000 سال پیش دارند، اما در آخرین عصر یخبندان، باستانشناسان چینی چیز جالبی یافتند که مربوط به سال 202 پیش از میلاد است.
سوزنهای مخصوص دوخت و دوز و خیاطی به همراه قدیمیترین انگشتانههایی که در تاریخ ثبت شده، در مقبرهی یک مقام دولتی از سلسلهی هان پیدا شدهاند.
این نشان میدهد که حتی در تاریخ باستان هم، هنر خیاطی بخش مهمی از زندگی انسانها بوده – و حتی پیشرفتهتر از چیزی که ما تصور میکنیم.
سال 1200 - دکمهها در اروپا محبوب میشوند
جنگ های صلیبی باعث شدند تا اروپایی ها با فرهنگ های دیگری روبرو شوند و از آنها تاثیر بپذیرند
نتیجه این شد که از آن پس، اروپایی ها برای بستن لباس های خود از دکمه ها و سوراخ های دکمه ای استفاده کردند
چندی نگذشت که دکمه ها به جزئی جدانشدنی در صنعت پوشاک در اروپا تبدیل شدند
1730 - پیدایش چرخ ریسندگی
سال 1730 میلادی مصادف با ابداع چرخ ریسندگی در انگلستان بود.
چرخ ریسندگی تبدیل پنبه به نخ را ممکن میکرد.
این وسیله باعث شد تا افراد زیادی به تولید نخ از پنبه روی بیاورند، و چرخ ریسندگی به سرعت به مستعمرات انگلستان و سپس به کل جهان راه پیدا کرد.
1730 - کارخانه سوزن در آخن آلمان تأسیس شد
در همین سال، استفان بیسل (Stephan Beissel) اولین کارخانه سوزن را در شهر آخن آلمان تأسیس کرد.
شهری که بعدها به خاطر صنف سوزن سازان خود مشهور شد.
1755 - ثبت اختراع اولین دستگاه مکانیکی خیاطی توسط چارلز ویزنتال
چارلز ویزنتال (Charles Weisenthal)، مهاجر آلمانی تبار ساکن لندن، ثبت اختراع اولین دستگاه خیاطی را که با همراهی سوزن، دوزندگی را به صورت مکانیکی انجام میداد در سال ۱۷۵۵ به نام خودش ثبت کرد.
1776 - بتسی راس اولین پرچم آمریکا را در اعلامیه استقلال دوخت
بر اساس گزارشهای ثبت شده، بتسی راس (Betsy Ross) که در فیلادلفیا خیاطخانه داشت و گاهی هم لباسهای جرج واشینگتن را برای او میدوخت، اولین پرچم آمریکا را با پسزمینهی پنج ستاره دوخت.
گفته میشود که خانم راس سپس به الگویی برای زنان آمریکا تبدیل شد تا در تاریخ کشورشان مشارکت کنند. (+)
توماس سنت حق ثبت اختراع اولین چرخ خیاطی را به نام خود ثبت کرد
توماس سنت (Thomas Saint) کابینتساز و مخترع انگلیسی، اولین چرخ خیاطی را در سال 1790 اختراع کرد.
چرخ خیاطی او از روش دوخت زنجیرهای استفاده میکرد، که در آن با استفاده از یک شیوه مشخص دوخت سادهای در پارچه ایجاد میشد.
درفش دوخت، پارچه یا چرم را سوراخ میکرد و یک میله چنگال مانند نخ را از طریق سوراخی که در زیر قلاب بود عبور میداد و به منطقه دوخت بعدی منتقل میکرد، که در آن هم همین چرخه تکرار میشد، و دوختها در همدیگر قفل میشدند.
ماشین سنت در آن زمان برای کمک به تولید انواع کالاهای چرمی، از جمله زین و افسار طراحی شده بود، اما قادر به کار با بوم نیز بود، و برای دوخت بادبان کشتی نیز از آن استفاده میشد. (+)
اگر چه دستگاه او به نسبت آن دوران بسیار پیشرفته بود، اما برای اینکه بتواند مورد استفاده عمومی برای دوزندگی قرار بگیرد نیاز به اصلاح و تغییرات زیادی داشت.
اما به هر حال ماشین ابداعی سنت، گامی مهم در مسیر تولید چرخ خیاطیهای امروزی محسوب میشود.
1812 - دکمه های برنجی به طور انبوه در آمریکا تولید شدند
در سال 1812 شرکت Waterbury Button تولید گستردهای از دکمههای برنجی برای لباس نظامیان آمریکایی را آغاز کرد.
سال 1812 همزمان با شروع جنگ جدیدی بین انگلستان و ایالات متحده بود، و در همین زمان بود که دکمههای برنجی برای استفاده در لباس نظامیان آمریکا محبوبیت زیادی پیدا کرد.
این دکمهها سپس در بین غیرنظامیان هم محبوب شد.
دکمهی برنجی در طول دهه 1800 کالای قدرتمندی محسوب میشد و تا به امروز هم در دوخت لباس از آن استفاده میشود.
1812 - تولید انبوه نخ از پنبه، توسط برادران کلارک
در دهه 1750، برادران جیمز و پاتریک کلارک به پیزلی اسکاتلند رفتند تا کار خود را در تجارت بافندگی شروع کنند.
آنها شالهای ابریشم کشمیر هند را با قیمت های مقرون به صرفه تولید می کردند. (+)
اما در سال 1812 که انگلستان توسط کشتیهای ناپلئون مورد محاصره قرار گرفت، واردات ابریشم متوقف و این نخ بسیار کمیاب شد.
در همین زمان بود که جیمز و پاتریک کلارک تصمیم گرفتند خودشان به تولید نخ بپردازند.
آنها متوجه شدند که نخ کتان میتواند جایگزین مناسبی برای ابریشم در دوخت لباس باشد.
برادران کلارک راهی برای پیچاندن رشته های نخی با هم پیدا کردند و یک نخ عالی برای دوخت ایجاد کردند.
نخ تولیدی آنها اولین ماده تولید شده برای خیاطی بود که به صورت انبوه تولید میشد.
1830 - بارتلمی تیمونیه اولین چرخ خیاطی را ساخت
بارتلمی تیمونیه (Barthelemy Thimonnier) با ابتکار خلاقانهی خود اولین چرخ خیاطی قابلاستفاده را اختراع کرد. دولت فرانسه حق ثبت اختراع چرخ خیاطی را در سال 1830 به بارتلمی تیمونیه اعطا کرد.
اگرچه او تیمونیه ابتدا یک ماشین گلدوزی را در ذهنش تصور کرده بود، اما در نهایت به عنوان چرخ خیاطی مورد استفاده قرار گرفت.
این ماشین بسیار کارآمد بود و از یک سوزن خاردار استفاده میکرد و تقریباً کاملاً از چوب ساخته شده بود.
تیمونیه کارخانهای با ۸۰ چرخ خیاطی را اداره میکرد.
او چرخ خیاطیهایش را برای مصارف تجاری هم به فروش میرساند و یکی از اولین کارخانههای پوشاک را در طول زندگیاش اداره کرد.
اگرچه چرخ خیاطی ثبت شده توسط تیمونیه دنیا را تغییر داد و او نیز آنچه را که احتمالاً اولین کارگاه خیاطی در جهان محسوب میشود اداره میٰکرد،
اما اختراع او به مذاق همه خوش نیامد.
حتما می توانید حس بزنید که مخالفان اختراع او چه کسانی بودند.
بله آنها خیاطان بودند. خیاطان فرانسوی که با دست دوزندگی میکردند و اختراع او آنها را ترسانده بود و معیشتشان را در معرض خطر میدیدند.
سرانجام در 20 ژانویه 1831، حدود 200 خیاط گرسنه که به شدت نگران کسادی کارشان بودند، شبانه به کارگاه تیمونیه حمله کردند و تمام چرخ خیاطیهای چوبی او را آتش زدند.
گفته میشود، تیمونیه هرگز نتوانست از عواقب این اتفاق بهبود پیدا کند و چیزی نگذشت که در غصه و فقر جان باخت.
1834 - والتر هانت اولین ماشین خیاطی با کوک زنجیری را اختراع کرد
در سال 1834 (یا مطابق برخی گزارشها در سال 1833)، یک مخترع پرکار آمریکایی به نام والتر هانت (Walter Hunt) اولین ماشین خیاطی با کوک زنجیری را اختراع کرد.
گفته میشود که چرخ خیاطی هانت اولین ماشین خیاطی است که حرکات دست انسان را تقلید نمیکند.
گرچه طراحی او بسیار درخشان بود، اما هانت هرگز دستگاه خود را ثبت نکرد.
او نگران بود که اختراعش به کسب و کار خیاطها آسیب بزند و باعث بیکاری آنها شود.
البته ترس و نگرانی او در صنعت خیاطی بیاساس هم نبود. (داستان تیمونیه در سال 1831 را یادتان میآید؟)
1844 - الیاس هاو چرخ خیاطی مدرن را اختراع کرد - چرخ خیاطی سبک قدیمی
الیاس هاو (Elias Howe)، از ماساچوست آمریکا، اولین دستگاه خیاطی مدرن را در سال 1844 اختراع کرد.
هاو برای فروش طرحش آمریکا را به مقصد انگلیس ترک کرد، اما موفقیت چندانی نصیبش نشد.
وقتی به آمریکا برگشت، چند کارآفرین از جمله اسحاق سینگر را پیدا کرد و توانست از حق ثبت اختراعش درآمد و ثروت خوبی کسب کند.
1851 - اولین چرخ خیاطی Singer ثبت اختراع شد
در 12 اوت سال 1851، اسحاق مریت سینگر (Isaac Merritt Singer) آنچه را که به عنوان اولین چرخ خیاطی مدرن و کاربردی شناخته میشود، ثبت اختراع کرد.
اگرچه در این مدت اختلافات حقوقی و حقوقی بسیار زیادی وجود داشت، اما سرانجام Singer موفق شد برنامه مقرون به صرفهای را برای فروش ماشینهایش به پیش ببرد و چرخهای خیاطیاش را به خانهی بسیاری از خانوادههای آمریکایی منتقل کند.
یکی از سایتهایی هم که به طور خاص، آموزش های مفید و جامعی در زمینهی هنر خیاطی ارائه می دهد سایت هنرانه است. اگر در یاد گرفتن این هنر دستی جدی هستید، فکر میکنیم آموزشهای این سایت بتوانند به شما کمک کند.
درضمن، اگر قصد دارید خیاطی را با چرخ خیاطی خانگی به صورت حرفهای دنبال کنید فکر میکنیم مطالعه کتاب آموزش خیاطی عمومی (که توسط وزارت آموزش و پرورش تهیه شده) میتواند دید بهتری به شما بدهد.
دیدگاه قشنگتون نسبت به هنر و کار دستیای که انجام میدین نشون میده که چقدر به کار و حرفهتون علاقه دارین.
بهتون تبریک میگیم و همینطور به کسانی که لباسهایی که توسط شما خلق میشن رو به تن میکنن.
ازتون ممنونیم که دیدگاهتون رو با ما به اشتراک گذاشتین و براتون آرزوی بهترین موفقیتها رو داریم.
من یک خیاط هستم و لباس خلق میکنم
صدای چرخ برام ارامبخشه ،
چرخ خیاطی نه تنها وسیله ای برای درآمد است بلکه بهترین دوستم نیز است
دیدگاه قشنگتون نسبت به هنر و کار دستیای که انجام میدین نشون میده که چقدر به کار و حرفهتون علاقه دارین.
بهتون تبریک میگیم و همینطور به کسانی که لباسهایی که توسط شما خلق میشن رو به تن میکنن.
ازتون ممنونیم که دیدگاهتون رو با ما به اشتراک گذاشتین و براتون آرزوی بهترین موفقیتها رو داریم.